Bảo tồn và phát huy văn hóa Chăm
Đồng bào Chăm sinh sống rải rác ở các tỉnh phía Nam như Gia Lai, Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa, Ninh Thuận, Bình Thuận, Đồng Nai, Tây Ninh, TPHCM, An Giang... với một nền văn hóa đặc sắc thông qua những kiến trúc, lễ hội, trang phục… Tuy nhiên, theo thời gian, văn hóa của đồng bào cũng đã có những biến đổi, cần bảo tồn tránh mai một…
1.Theo các nhà nghiên cứu văn hóa, trong di sản văn hóa Việt Nam, dấu ấn văn hóa Chăm thể hiện rõ nét trong kiến trúc, điêu khắc (các đền tháp, phù điêu, tượng thờ), phong tục tập quán, lễ hội, tín ngưỡng, tôn giáo, tiếng nói, chữ viết, âm nhạc, nghệ thuật biểu diễn, vải thêu, hoa văn, gốm…
Dọc duyên hải miền Trung, từ Quảng Bình đến Bình Thuận đều có thể bắt gặp những dấu tích văn hóa của người Chăm, trong đó chủ yếu là những ngọn tháp rêu phong cổ kính, như Lâm Ấp cổ thành tại Quảng Bình; tháp Bạc, tháp Bình Lâm, tháp Cánh Tiên và thành Chà Bàn, tháp Thủ Thiện, tháp Hưng Thạnh tại Bình Định; tháp Nhạn tại Phú Yên; tháp Ppo Nagar tại Khánh Hoà; cụm tháp Hòa Lai, tháp Ppo Klaung Garai và tháp Ppo Rome tại Ninh Thuận; cụm tháp Po Dơm, tháp Phú Hài tại Bình Thuận…
Đặc
biệt, tại Quảng Nam, chúng ta có thể bắt gặp nhiều ngọn tháp đồ sộ và đa dạng
nhất như Khu di tích Mỹ Sơn gồm 71 ngôi tháp, nay chỉ còn 21 tháp. Ngoài ra còn
có tháp Bằng An, tháp Chiên Đàn, tháp Khương Mỹ...
Bên cạnh các di tích, văn hóa vật thể của đồng bào dân tộc Chăm còn thể hiện qua các nghề thủ công. Theo các nghiên cứu, trước đây, người Chăm đã làm nhiều nghề thủ công để sinh sống như: làm gốm, dệt vải, đóng thuyền, nghề kim hoàn…
Hiện
nay đa phần đã thất truyền, chỉ còn gốm và thổ cẩm là còn phát triển. Trong đó
nghề gốm ở làng Bàu Trúc (Ninh Thuận) vẫn được bà con duy trì đến ngày nay.
Không chỉ thế, làng gốm Bàu Trúc còn là một điểm đến của du khách trong và
ngoài nước. Ở đây, một số thợ thủ công gốm đã chuyển sang sản xuất các sản phẩm
văn hóa độc đáo như các tượng, tháp Chăm và các đồ dùng trang trí, mỹ thuật...
để phục vụ du lịch.
2.Người Chăm đã sáng tạo những giá trị âm nhạc, nghệ thuật dân tộc đặc sắc và vận dụng vào sinh hoạt văn hóa cộng đồng, tạo ra các nhạc cụ độc đáo như: đàn Kanhi, trống BaraNưng, kèn saranai, chiêng… Với từng nhạc cụ, người Chăm lại tạo ra những giá trị văn hóa âm nhạc đặc trưng, không thể lẫn với các dân tộc khác.
Về
điêu khắc, Viện Bảo tàng Mỹ thuật Điêu khắc Chăm và Khu di tích Mỹ Sơn chính là
hai điểm thể hiện rõ nét nhất về sự tài tình trong nghệ thuật điêu khắc của
người Chăm.
Các tác phẩm điêu khắc được thể hiện trên đá mà không khô cứng, trái lại rất sinh động, đường nét điêu khắc tinh vi, sắc sảo. Mỗi tác phẩm có một vẻ đẹp khác nhau thể hiện được bản sắc dân tộc và tài năng của người nghệ sĩ.
Đi
đôi với điêu khắc là hội họa. Hội họa chính là bước phác thảo, định hướng và
gợi cảm hứng cho điêu khắc. Căn cứ vào những mô típ điêu khắc, các nhà nghiên
cứu cho biết, nền hội hoạ của người Chăm trước đây phát triển khá cao.
Về
kiến trúc, qua những di tích đền đài mà người Chăm để lại, các nhà nghiên cứu
đánh giá là người Chăm đã đạt tới trình độ cao về nghệ thuật kiến trúc. Các
tháp Chăm được đánh giá ngang hàng với các di tích Angkor của Campuchia hay các
đền tháp khác của Đông Nam Á.
Bên
cạnh đó, một nét đặc sắc phải kể đến trong lĩnh vực văn hóa phi vật thể của
đồng bào dân tộc Chăm chính là lễ hội, điển hình là Lễ hội Katê. Đây là lễ hội
của đồng bào Chăm theo đạo Bàlamôn ở tỉnh Bình Thuận, được phục dựng từ năm
2005 tại Di tích cấp quốc gia Pô Sha Inư với đầy đủ các nghi thức và các giá
trị văn hóa dân gian truyền thống đặc sắc vốn có trong lịch sử, mang đậm yếu tố
tâm linh, tín ngưỡng của đồng bào Chăm.
3.Mặc dù văn hóa Chăm được cộng đồng dân tộc Chăm sinh
sống ở nhiều tỉnh thành bảo tồn và gìn giữ, song cũng như nhiều dân tộc khác,
văn hóa của đồng bào Chăm cũng không tránh khỏi những đổi thay cần quan tâm,
thậm chí có những thứ đứng trước nguy cơ mai một. Trong đó, các nhà nghiên cứu
chỉ ra nhiều di sản văn hóa Chăm đến nay vẫn không thể phục dựng được; hệ thống
di tích Chăm xuống cấp nặng; nhiều giá trị văn hóa, nhất là các áng văn chương,
truyện cổ, kinh, nhất là hàng chục nghìn trang thư tịch cổ... có nguy cơ bị
thất truyền.
Bên
cạnh đó, thực trạng việc biểu diễn các nhạc cụ truyền thống Chăm hiện nay mới
chỉ bó hẹp trong sinh hoạt cộng đồng thông qua các nghi lễ tôn giáo, ít được
biểu diễn rộng rãi trong cộng đồng các dân tộc. Các ca khúc mang âm hưởng dân
ca Chăm ngày càng ít đi...
Giới
chuyên gia cho rằng, muốn gìn giữ và phát triển những giá trị văn hóa Chăm
trong đời sống hiện đại, trước hết phải nâng cao nhận thức của cộng đồng dân
tộc Chăm. Nhiều nơi, một số bà con không nhận thức được họ đang nắm trong tay
những di sản quý giá. Vì vậy, cần tuyên truyền để bà con hiểu, qua đó người dân
tự hào với chính di sản của họ, từ chỗ tự hào họ sẽ biết cách giữ gìn.
Bên
cạnh đó, cùng với việc nâng cao chất lượng của các thiết chế văn hóa, các cấp
chính quyền cần phát huy hết vai trò của các thiết chế văn hóa-tôn giáo truyền
thống của đồng bào dân tộc Chăm trong việc nâng cao đời sống văn hóa cộng đồng;
nâng cao hiệu quả hoạt động văn hóa cơ sở.
Năm
2004, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị số 06/2004/CT-TTg về tiếp tục đẩy
mạnh phát triển kinh tế-xã hội, bảo đảm an ninh, trật tự đối với vùng đồng bào
Chăm trong tình hình mới. Sau một quá trình thực hiện Chỉ thị, đời sống vật
chất và tinh thần của đồng bào dân tộc Chăm đã có bước phát triển rõ rệt, ở mức
khá so với các dân tộc thiểu số khác.
Song
song điều đó, việc nghiên cứu, sưu tầm, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa
truyền thống cũng được quan tâm, trình độ dân trí của đồng bào dân tộc Chăm
được cải thiện. Đặc biệt, một trong những hoạt động tôn vinh, quảng bá các giá
trị văn hóa của đồng bào Chăm với nhân dân cả nước và bạn bè quốc tế là Ngày
hội Văn hóa, Thể thao và Du lịch đồng bào Chăm, được tổ chức hàng năm. Qua đó
cũng góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng, lan truyền những vẻ đẹp đáng trân
trọng của văn hóa Chăm với du khách gần xa…
Dân
tộc Chăm có khoảng 170.600 người, sinh sống tại các huyện, thị xã của 10 tỉnh,
thành phố khu vực Nam Trung Bộ và Nam Bộ, trong đó tập trung nhiều ở các tỉnh:
Ninh Thuận, Bình Thuận, An Giang…
No comments:
Post a Comment